TÌM HIỂU TÂM LÝ TRẺ EM
I.
DẪN NHẬP VỀ TÂM LÝ HỌC:
Từ lâu, trên thế
giới, khoa Tâm Lý Học đã phát triển, củng cố và đem
lại nhiều kết quả to lớn cho hầu như tất cả các
ngành khoa học xã hội và tự nhiên của nhân loại. Tâm
Lý Học được định nghĩa nhiều cách để chúng ta có
thể thấu đáo được hết mọi khía cạnh như sau:
Đó
là một khoa
học tìm hiểu về ý thức con người để
biết mình biết người, đường biết ứng xử cho hợp
tình hợp lý, đường biết sống một cách hài hòa và
sung mãn, để trưởng thành tốt đẹp ứng với từng lứa
tuổi, và tránh được những thất bại trên đường đời.
Đó
là một khoa
học về con người với những suy tư và hành động, cảm
nhận và tương tác, bên trong và bên ngoài, chiều sâu và
chiều rộng.
Tất cả đều được quan sát, mô tả và giải thích, đối
chiếu với thực tế kinh nghiệm chung của xã hội, của
nhân loại.
Như
thế, tâm
lý chính là cuộc sống con người
với muôn hình muôn dạng, đầy bí nhiệm, rất khó khám
phá và không bao giờ có thể hiểu cho trọn vẹn, bởi
đối tượng của nó là con
người, luôn
chuyển biến, lớn lên và triển nở về thân xác lẫn
tinh thần.
II.
TÌM HIỂU TÂM LÝ TRẺ EM:
Trong
chừng mực của vấn
đề giáo dục thanh thiếu niên và thiếu nhi,
các nhà sư phạm và giáo dục cũng sẽ không thể nào bỏ
qua, không tìm hiểu Khoa
Tâm Lý Học đặc
biệt đối với từng
lứa tuổi các em.
Chúng ta sẽ lần lượt
nghiên cứu dựa vào những thành quả quý giá, tích lũy
từ bao thời, của bao người cũng như chính các nét đặc
thù truyền thống của dân tộc Việt Nam chúng ta nữa.
Ngoài
ra, mỗi người chúng ta cũng nên đối chiếu lại với
chính kinh
nghiệm thời thơ ấu và niên thiếu của mình,
những gì mình đã bị gánh chịu thiệt thòi, cũng như
những gì mình đã may mắn được đón nhận. Xin hãy luôn
nhớ: bản thân mỗi người chúng ta đều từng là một
đứa trẻ nhỏ. Vậy, xin đừng biến các trẻ nhỏ hôm
nay thành “những ông cụ non”, các “bà thánh nhỏ”,
nghĩa là bắt các em phải rập khuôn về tâm lý và luân
lý theo kiểu người lớn, một điều mà ngày xưa chính
chúng ta đã bực bội khó chịu và âm thầm đề kháng
mỗi khi bị áp đặt !
Sau đây, chúng ta lần
lượt tìm hiểu tâm lý các em ở từng độ tuổi thể
lý.
III.
LỨA TUỔI ẤU NHI ( 1 – 3 tuổi ):
Trong
thực tế, ở độ tuổi này, các em vẫn còn hoàn
toàn thuộc về vòng tay chăm sóc và giáo dục của bố mẹ
và anh chị trong
gia đình các em. Thế nhưng, các Huynh Trưởng và các Giáo
Lý Viên vẫn cần nghiên cứu thấu đáo để có thể hiểu
được các diễn biến tâm lý nơi các em đến sinh hoạt
với mình sau này, bởi nơi mỗi một con người luôn có
một sự phát triển liên tục từ độ tuổi này sang độ
tuổi khác, cái trước làm tiền đề cho cái sau kế thừa.
Với
lứa tuổi Ấu Nhi. Các nhà chuyên môn gọi giai đoạn tâm
lý này là Première
Enfance,
bởi lý do khởi từ đây, đứa bé bắt đầu “thôi
nôi”, lẫm chẫm tập đi những bước đầu đời, đưa
tay sờ nắm bất cứ vật gì nằm trong tầm tay, dõi mắt
khám phá những khung cảnh tương đối xa hơn và hoàn toàn
mới lạ, phạm vi tương quan tiếp xúc với tha nhân cũng
rộng hơn chứ không chỉ dừng lại nơi vòng tay người
mẹ.
Do
vậy, cần chuẩn bị cho bé một không
gian và môi trường an toàn,
khoáng đãng, không ô nhiễm về tiếng động và khí thở,
có nhiều đồ vật tròn trĩnh, dễ thương, nhiều màu sắc
hài hòa mà hấp dẫn.
Ngoài
ra, bầu
khí tương quan chung
quanh phải nhất thiết là sự trìu mến, yêu thương, hạnh
phúc. Giấc ngủ của các em có thể được nâng niu bằng
âm nhạc, nhất là những điệu ru hời dân gian Việt Nam
và nhạc cổ điển êm dịu của Tây phương...
Tóm
lại, đây là thời
kỳ của những giác động ( sensori motrice )
mở ra cho
các em những tiếp xúc vật chất và những tương quan
nhân vị, chủ yếu dựa vào ngũ giác quan ( nhìn, nghe,
ngửi, nếm, sờ ) vượt trội hơn hẳn giai đoạn bé còn
nằm trong nôi hoặc được bồng ẵm trên tay của người
lớn.
Riêng
đối với việc chuẩn bị giúp thức
tỉnh những tâm tình tôn giáo lành mạnh
nơi các em, chúng ta có thể tìm đọc cuốn “L’Éveil
Religieux du Tout Petit” của Chanoine Boyer.
Cũng
cần phải nhìn nhận rằng:
điều gì đã là khởi đầu thì tất yếu sẽ là nền
tảng hết sức quan trọng cho tương lai.
Ngay trước lứa tuổi Ấu Nhi này, các nhà chuyên môn đang
mở ra một giai đoạn ngược về thời kỳ đứa bé còn
nằm trong bụng mẹ để khởi sự việc giáo dục một
cách gián tiếp bằng khoa
Thai Giáo.
IV.
LỨA TUỔI NHI ĐỒNG ( 3 – 7 tuổi )
Bước
vào giai đoạn này, các nhà chuyên môn gọi là giai đoạn
Deuxième Enfance,
bởi các em có thể đã được gửi vào Nhà Trẻ ( trước
đây gọi là Vườn Trẻ – Jardin d’ Enfants ) và sau đó
bắt đầu vào các lớp Mẫu Giáo Mầm Chồi Lá.
Tại
các nước tiên tiến, phong trào Hướng Đạo mới đây đã
khai sáng thêm ngành
Nhi,
đặt trước các ngành Au, Thiếu, Kha, Tráng vốn đã có
từ lâu. Riêng ở Việt Nam, việc thử nghiệm ngành Nhi
cũng đã được khởi sự.
Gạt ra ngoài lý do
không đáng khuyến khích là bố mẹ các em chỉ muốn đùn
cho xã hội phải lo thay để mình còn rảnh tay làm ăn và
giải trí, thì phương cách sớm cho các em đến trường
cũng có những giá trị tích cực.
Đây
là dịp để các em được mở
rộng tiếp xúc nhiều hơn nữa với thế giới chung quanh
muôn
màu muôn vẻ, đồng thời các em được các cô bảo mẫu,
các thầy cô giáo Mẫu Giáo có lương tâm tập tành cho
các em một số những đức tính, những thói quen tập
quán tốt.
Thế
nhưng, ngoài thời gian đi Nhà Trẻ hoặc Mẫu Giáo, thì
không
gian, thời gian và bầu khí sống chính yếu của các em
vẫn là gia đình. Đây
là thời kỳ các em phải trải qua một cơn khủng hoảng
tâm lý tương đối nhẹ nhàng để tự củng cố
cái Tôi ( le Moi ) của
mình.
Các em bắt đầu ý
thức được rằng mình có thể cưỡng chống lại tất
cả những gì xem ra người lớn muốn áp đặt lên tự do
của mình. Sau một đôi lần thành công, các em sẽ tìm
cách tận dụng khả năng này, sao cho có lợi nhất cho bản
thân, không cần quan tâm rằng điều đó có lợi hay có
hại cho mình và cho người khác.
Trí
khôn của các em chuyển dần từ chỗ tiền
quan niệm ( précon-ceptuelle )
còn khá mơ hồ, sang thế trực
giác ( intituive )
một cách cụ thể.
Cũng
trong giai đoạn này, các em thường tự tìm hiểu hoặc
đặt ra cho người lớn những câu hỏi “tại
sao ?” có
chủ ý vụ lợi ( utilitaire ) và có chủ đích ( finaliste )
rằng điều đó, cái đó
“để làm gì vậy ?”
Do vậy, người lớn
cần kiên nhẫn để trả lời các câu hỏi loại này,
đồng thời hướng các em đến những khái niệm bớt vị
kỷ vụ lợi cho bản thân. Cũng đừng nên trình bày vấn
đề quá sâu xa phức tạp khiến các em đâm ra lúng túng,
nản chí hoặc bị ngộ nhận tai hại về lâu về dài.
Đối
với lứa tuổi này, những chuyến đi dạo công viên, nghỉ
mát giữa thiên nhiên bao la trong lành là những dịp giúp
các em mở rộng
tâm tình và
óc tò mò đến
những khái niệm tốt lành, đẹp đẽ, dễ thương. Âm
nhạc cổ điển hoặc hòa tấu cũng giúp một phần quan
trọng để giúp các em hình thành sự nhân ái dịu dàng.
Về
mặt
sinh hoạt, các
em bắt
chước người lớn
rất nhanh, cộng thêm trí tưởng tượng đang hình thành
khá phong phú để tự bày ra các trò chơi như: xây nhà,
nấu bếp, dọn hàng, ru búp bê, và có thể cứ thế mà
chơi một mình rất lâu, ngày này qua ngày kia không biết
chán...
Về
mặt
tôn giáo,
các câu truyện cổ tích giữ một vai trò quan trọng. Các
tính cách nhân ái, thật thà, hiếu thảo nơi các nhân vật
trạc tuổi các em sẽ đặc biệt được ghi sâu trong tiềm
thức, dần dần mở ra cho tính cách tôn giáo
hướng thượng
nếu người lớn biết kết hợp với việc giúp các em
cầu nguyện, tham dự thánh lễ...
Tại
một số nước phương Tây hiện nay có chủ trương đến
tuổi này mới cho các em được chịu Bí Tích Thanh Tẩy
cũng phần nào là chính đáng, bởi nếu các em được
chăm lo đúng cách và đúng mức, các em bắt đầu nảy nở
những
tâm tình tôn giáo chính
thức ở giai đoạn này.
V.
LỨA TUỔI THIẾU NHI ( 7 – 11 tuổi ):
Đây
là giai đoạn Troisième
Enfance, lứa
tuổi bắt đầu theo học Tiểu Học, hoặc còn gọi là
Phổ Thông Cơ Sở cấp 1. Ngoài ra, các em cũng có thể
được cha mẹ cho tham gia các lớp Giáo Lý Khai Tâm, các
Đoàn thể tôn giáo như Thiếu Nhi Thánh Thể, Húng Tâm
Dũng Chí, các phong trào giáo dục như Hướng Đạo...
Đây
cũng là lứa tuổi mà những ai thật sự muốn dấn thân
trở thành người cộng tác mật thiết với gia đình các
em để chăm lo việc
giáo dục nhân bản và tâm linh cho
các em, như các Giáo Lý Viên, các Huynh Trưởng, các thầy
cô giáo rất cần quan tâm tìm hiểu.
Do vậy, kể từ phần
này trở đi, vấn đề sẽ được cố gắng phân tích chi
tiết và sâu xa hơn trong từng đề mục có liên quan trong
từng lứa tuổi.
- CÁC EM MANG ĐẬM MẶC CẢM ¬DIPE:
Tự
bẩm sinh, các em đã mang mặc
cảm ¬dipe ( le complexe d’ ¬dipe ). Thần
thoại Hy-lạp kể rằng: ¬dipe do cuộc đời oan nghiệt
đưa đẩy, đã ngộ sát cha mình là Laios để lên ngôi
vua và cưới luôn mẹ là Jocaste làm hoàng hậu... Các nhà
Tâm Lý Học mượn điển tích này để diễn tả hiện
tượng tâm lý bẩm sinh phổ biến nơi lứa tuổi thiếu
nhi.
Các
em luôn tìm sự gần gũi, yêu thương, chiều chuộng của
người
lớn khác phái:
bé gái gần bố mà xa mẹ, còn bé trai lại gần mẹ xa
bố. Đây không phải là một tội lỗi ghê gớm đáng lên
án và nghiêm phạt như cách nghĩ thiển cận của một số
người chủ trương đạo đức quá khắt khe cổ hủ.
Cần
phải biết khéo hướng dẫn để giúp các em từ từ nhận
ra sự cần
thiết phải có đủ các tính cách giáo dục qua
cả bố lẫn mẹ, anh và chị trong gia đình, cả thầy lẫn
cô ở trường và ở lớp Giáo Lý. Sau này, khi bước vào
tuổi dậy thì, các em sẽ dần dần chuyển
hóa sang thế quân bình về phái tính.
Nếu
người lớn quá khắc
nghiệt
hoặc lơi
lỏng thiếu quan tâm,
có thể sẽ gây ra nơi các em những ấn
tượng lệch lạc, di hại suốt đời
các em về mặt nhân cách tâm lý và ứng xử. Ngược lại,
cần bắc một
nhịp cầu hết sức tế nhị
để gặp gỡ chính tâm hồn bé bỏng non nớt của các
em, biết mở chuyện hỏi han các em bằng
ngôn ngữ và cung cách của chính các em.
Khi đó, các em mới
dễ bộc lộ một cách hồn nhiên những tâm sự, những
“bí mật” có khi rất ngô nghê của các em, mà không hề
e dè, giấu giếm, sợ người lớn la rầy, kết tội hoặc
chế giễu.
Ở
điểm này, người
Huynh Trưởng đối với các em phải như là người cha
người mẹ thứ hai,
có tấm lòng yêu thương chăm sóc, ân cần tận tụy và
tinh tế nhạy cảm, nắm bắt cho được mọi biểu hiện
tích cực lẫn tiêu cực nơi các em.
- CÁC EM TIN TƯỞNG NGƯỜI LỚN TUYỆT ĐỐI:
Các
em đã dần dần không còn muốn loanh quanh luẩn quẩn ở
xó nhà góc bếp, nhưng bắt đầu thích làm quen nhiều bạn
nhỏ và nhiều người lớn khác. Vì vậy, nếu các em nhận
ra nơi các người lớn như thầy cô giáo, linh mục, nam nữ
tu sĩ, Giáo Lý Viên, Huynh Trưởng... một sự bảo bọc
chở che, nhất là sự quan tâm cảm thông thật sự, các
em sẽ dần dần quấn quít, tin
cậy đến mức tuyệt đối.
Hãy tránh đừng bao
giờ đùa chơi với các em bằng cách xí gạt để các em
mắc lừa cho vui. Cũng đừng bao giờ tạo cho các em cảm
tượng bị người lớn áp đặt, ăn hiếp, lấn lướt,
sai bảo vặt và khống chế các em bằng luật lệ mà
chính người lớn chưa chắc đã tuân thủ đàng hoàng.
Do
vậy, thông qua những hoạt động về giáo dục, làm việc,
sinh hoạt vui chơi, người lớn cần biết tạo ra cơ hội
để gần gũi các em, xóa bỏ mọi ngăn cách về tuổi tác
và tâm lý, hòa
mình trở nên đơn sơ như trẻ nhỏ,
biết cách gợi
ý tổ chức cùng chơi, cùng làm với các em,
từ đó mới có dịp để giúp đỡ, dạy dỗ các em một
cách đầy đủ và kịp thời.
Bên cạnh đó, cũng
cần kích thích cho các em luôn háo hức chịu làm quen thêm
với nhiều bạn trai bạn gái mới đồng trang lứa ở
trường lớp và khu xóm.
Ở
điểm này, người
Huynh Trưởng đối với các em phải là một quản trò đa
năng,
biết biến báo, lôi cuốn, trang bị nhiều kỹ năng thành
thạo, thu hút được đám đông các em, đồng thời lại
có vốn liếng kinh nghiệm về tâm lý để có thể tiếp
cận mà lắng nghe và đối thoại với từng em.
- CÁC EM ÔM ẤP NHIỀU MƠ MỘNG:
Các
em rất giàu
trí tưởng tượng,
nhiều khi quá tin vào những điều huyền hoặc, những
truyện cổ tích thần tiên, những truyện thần thoại dân
gian được kể trong các lớp học hoặc trước khi đi ngủ
buổi tối. Từ đó các em tự thêu
dệt những mơ mộng rất dễ thương
đến bất ngờ.
Sau
này, lớn hơn một chút. Tính thần thoại chuyển dần
sang khía cạnh thần
tượng hóa
một cách đơn giản. Khi các em được tiếp xúc thân tình
với một người lớn nào đó có nhân
cách cao thượng,
các em sẽ nhanh chóng hình
thành các ước mơ sẽ
có được nhân cách ấy ( ví dụ: “lớn
lên em sẽ làm cô giáo như cô...”; “Mai mốt con sẽ đi
tu như cha...”; “Em sẽ là một Ronaldo của Việt Nam...”
).
Do
đó, nếu người lớn biết khéo nương theo trí tưởng
tượng và những mơ mộng hồn nhiên trong sáng của các
em, có thể hướng dẫn các em dần dần gạn lọc đi
những nét viễn vông huyền hoặc để chuyển
những giá trị tốt đẹp hiện thực nơi nhân cách các
em.
Bước
đầu thấu hiểu được những nhu cầu khát vọng ngây
thơ của các em rồi, vẫn chưa đủ, bởi tính
khí các em luôn bị đột biến, thay đổi hoặc bị tổn
thương.
Do vậy, ngoài việc hòa mình cùng chơi, cùng trò chuyện
với các em, người lớn còn cần khéo léo tạo sức thu
hút lâu dài bền bỉ, bằng cách lồng
các hoạt động tập thể vào các trò chơi
( học và làm mà là chơi, chơi mà lại là học và làm
một cách hữu ích ).
Đồng
thời, cũng đừng quên tiếp
xúc riêng từng em,
giúp các em tập nỗ lực nho nhỏ để vươn lên trong từng
khát vọng, từng ước mơ hồn nhiên của chính mình, mỗi
ngày một chút theo phương
pháp giáo dục tiệm tiến.
Ở
điểm này, người
Huynh Trưởng đối với các em phải là một người bạn
trẻ trung,
tâm huyết, đáng tin cậy trong mọi mặt sinh hoạt vui nhộn
cũng như tâm linh sâu lắng của các em.
- CÁC EM RẤT ĐA CẢM, DỄ XÚC ĐỘNG:
Tâm
hồn các em còn hết sức trong sáng hồn nhiên như trang
giấy còn mới tinh. Ngay cả trường hợp một số em phải
chịu những di chứng do sự đổ vỡ trong gia đình, thì
chắc chắn tâm hồn các em vẫn luôn
luôn đa cảm, rất dễ bị xúc động.
Do
đó, bất cứ hành động thô bạo nào đối với chính
bản thân các em, đối với các em khác, đối với súc
vật và đối với thiên nhiên đều gây tổn thương nơi
các em, để lại trong tâm trí các em vết sẹo không bao
giờ phai nhạt. Cần tránh cho các em phải
đối mặt với những nghịch cảnh và bất hạnh, những
thực tế quá phũ phàng, những hình ảnh dã man bạo lực
trên sách báo, truyền hình, những biến cố quá gay cấn
ngoài đường phố, trong gia đình, nơi trường học.
Riêng
với các câu truyện kể Giáo Lý, cần nhớ rằng: một
nội dung quá bi lụy thương tâm có thể gợi ra nơi các
em lòng
trắc ẩn nhân
ái, nhưng cũng có thể âm thầm hình thành trong tiềm thức
và vô thức của các em tính
hiếu chiến, hiếu
sát,
thích
trả đũa, nhẫn tâm, hoặc ngược lại, sự
mủi
lòng ủy mị,
mau nước mắt vì quá sức đa sầu đa cảm.
Mặt
khác, bên cạnh sự đa cảm, các em vẫn còn thiên nhiều
về
giác quan, thích
sờ tận tay nhìn tận mắt, nên các em rất vui thích khi
được thưởng
cụ
thể bằng
vật chất hơn
là khen ngợi tuyên dương suông suông vậy thôi. Các em rất
hãnh diện thấm thía khi được người lớn khéo léo góp
ý khích lệ
hơn là phê bình chê trách hay nổi cáu lên quát tháo om
sòm.
Chúng
ta thấy, nhà trường đã từng áp dụng những cách khen
thưởng khá cụ thể như các phiếu “bon point”, các
bông hoa điểm 10 cho từng môn học. Còn trong Giáo Lý thì
một số cha sở và các surs
vẫn phát các phiếu thưởng khi các em siêng năng đi học
hoặc dự thánh lễ... Chắc chắn có nhiều người lớn
không thích, cho rằng như thế là gây ra đầu óc thực
dụng.
Thế
nhưng, bản thân chúng ta khi còn bé, hẳn ai cũng đã từng
ao ước hoặc hãnh diện khi thấy tên mình được ghi trên
Bảng Danh Dự ( Tableau d’ honneur ) treo tại một
nơi trang trọng và dễ thấy ở trường. Còn Sổ Học Bạ
( Livret Scolaire ) hoặc Sổ Liên Lạc thì không ai muốn cha
mẹ mình lại phải đọc thấy những giòng chữ thầy cô
chủ nhiệm phê xấu và yếu kém. Do vậy, đây là những
cách khen thưởng có vẻ vật chất nhưng lại hàm ý về
chiều sâu
tinh thần
nhiều lắm...
Ở
lứa tuổi này,
người
Huynh Trưởng đối với các em phải là một
“bề trên” hiểu theo nghĩa rộng nhất, nghiêm
minh mà quảng đại, công bình mà bao dung, vẫn luôn đòi
hỏi cao mà lại biết khích lệ nâng đỡ.
- CÁC EM RẤT HIẾU ĐỘNG:
Năng
lực ở độ tuổi đang
tăng trưởng nơi
các em luôn dồi dào. Bên cạnh đó, các em cũng đang trải
qua một cơn khủng hoảng về
trí tuệ,
còn gọi là khủng hoảng về ý
thức cử động
( idée motrice ).
Về
mặt sinh hoạt
thể lý, các
em, kể cả các bé gái, cần phải luôn tay luôn chân, chạy
nhảy, leo trèo, nô đủa và hò hét thỏa thích, hoặc im
lặng ngồi táy máy, hì hục nghịch phá một trò nào đó,
hay làm một việc gì đó vừa sức mình.
Riêng
bên nam, các em rất thích các
trò chơi đối kháng,
mang tính giao chiến và đua tranh giữa hai phe ( ví dụ: kéo
co, cướp cờ, đánh trận giả... ). Các em sẵn sàng chơi
hăng say hết mình, bởi đối với các em, chuyện thắng
thua rất là quan trọng, nó nhằm mục đích tự
khẳng định cá tính
cho dù các em chưa đủ lý luận cao xa gì lắm về bản
thân.
Với các em nữ, vấn
đề cũng tương tự như khi các em đặc biệt thích các
trò chơi tuy nhẹ nhàng hơn con trai, nhưng cũng là chuyện
luân phiên thi đua giành phần thắng cho mình ( ví dụ:
nhảy cò cò, đánh chuyền, nhảy lèo, chơi ô ăn quan... ).
Trong
thực tế, người lớn đang bận việc, rất ghét sự ồn
ào náo động, lại cho rằng các em đang chơi những trò
quá hiếu động, có hại về sức vóc lẫn tâm lý, nên
thường la rầy ngăn cấm các em. Người lớn không ngờ
đã đẩy các em sớm rơi vào tình trạng dồn
nén,
có thể tạo ra những tình
cảm rối loạn,
rất có hại về lâu về dài.
Về
sinh hoạt
học tập,
các em cũng rất dễ hào hứng để cho cuốn theo các ý
tưởng, các kiến thức lý thú mới lạ, để không ngừng
đặt ra các câu hỏi tò mò thắc mắc. Một khi nơi các
em lý
trí bắt
đầu hoạt động âm thầm, các ý tưởng như thế dần
dần sáng tỏ ra, cho dù các em chưa thể lý luận suy diễn
theo dạng đặt vấn đề “vì vậy”, “cho nên”, “do
đó” như người lớn...
Nhưng
mặt khác, các em đã không còn thỏa mãn với dạng câu
hỏi “tại
sao ?”
mà đã chuyển dần sang câu hỏi khó hơn nhiều: “làm
thế nào ?”
tức là có khuynh
hướng khách quan hơn,
sâu xa hơn.
Dù vậy, các em chưa
thể cầm lòng cầm trí lâu để kịp phân tích vấn đề
và quan sát một cách kiên nhẫn, các em cũng chưa thể tự
mình biết cách học hỏi sao cho đúng mức nếu không được
người lớn hướng dẫn dưới dạng “học mà chơi”
đầy hấp dẫn.
Ở
điểm này, người Huynh Trưởng đối với các em phải là
một người thầy, một người cô vừa
có kiến thức quảng bác, lại vừa có tâm hồn sâu sắc
để truyền đạt tri thức, gợi mở sáng kiến và nhất
là vun đắp cho các em những tâm tình nhân ái vị tha, vui
tươi và dễ thương, đúng với độ tuổi các em.
- CÁC EM CÓ THỂ TRUNG TÍN ĐẾN CÙNG:
Khi
gặp một hoàn cảnh đặc biệt hoặc trong một trường
hợp bất ngờ, nếu các em được người lớn tin cậy
trao phó một trách nhiệm quan trọng nào đó, với lời
giải thích kỹ lưỡng và căn dặn chi tiết, các em sẽ
hết sức
ý thức về công việc, cảm
thấy vinh dự và hãnh diện để cố gắng chu toàn hơn cả
mong đợi của người lớn. Ấn tượng sâu sắc này sẽ
theo các em suốt cuộc đời, hình thành một nhân cách khó
co gì có thể làm biến dạng.
Hiểu
được điều này, chúng ta không lấy làm ngạc nhiên khi
thấy các phong trào giáo dục đứng đắn trên thế giới
đều có những nghi thức tập tục rất long trọng
như:
trao trách nhiệm Đàn trưởng trong bầy Ấu Sinh, Đội
Trưởng Nhất trong Đoàn Thiếu Sinh, làm lễ cho Sói Con mở
mắt, đội mũ, trao cờ, tuyên hứa thiếu nhi, thắt khăn
quàng, gắn sao...
Riêng
với chuyên hiệu cứu thương, các em còn được gắn hai
cái cùng lúc trên đầu hai vai áo, xem đó như một trọng
trách
và vinh
dự cao nhất.
Tại
trường học, có nơi, nếu biết huấn luyện tinh thần và
kỹ thuật tới nơi tới chốn, người lớn có thể tin
tưởng giao phó cho các em ở các lớp tiểu học đảm
nhận chuẩn bị âm thanh, xếp đội hình danh dự, kéo cờ,
bắt nhịp và đồng ca bài quốc ca v.v... mà không sợ gặp
sự cố trục trặc, bởi các em ý
thức khá chững chạc về
tính cách quan trọng và trang nghiêm của công việc cùng
với niềm hãnh diện được đại diện cho toàn trường.
Trong thực tế, đã
có trường hợp một em đệ tử tiểu chủng viện đã
can đảm đứng nguyên một chỗ suốt nhiều giờ để giữ
chiếc xe cho vị bề trên của em giốc toàn tâm toàn lực
cấp cứu và đưa vào bệnh viện một người bị nạn
trên xa lộ vắng người.
Như
vậy, ở điểm này, người Huynh Trưởng đối với các
em phải là một
Người Lãnh Đạo ( leader ) đúng
nghĩa, biết cách huấn luyện chỉ dẫn cho các em thành
thạo tháo vát trong các việc nhỏ, vừa tầm hiểu, vừa
sức làm của các em mà lại có tầm quan trọng không thua
gì việc của người lớn, sau đó, biết mạnh dạn tin
tưởng trao phó công việc đó để các em tự chơi, tự
làm, tự giải quyết trong khả năng của các em ...
- LỨA TUỔI THIẾU NIÊN ( 11 – 14 TUỔI ):
Các
nhà tâm lý gọi lứa tuổi này là Quatrième
Enfance.
Trong phong trào Hướng Đạo thì ứng với tuổi Thiếu tức
là thành viên tham gia các Đội của một Thiếu Đoàn.
Ở trường, các em
bắt đầu chuyển lên học trường Phổ Thông Cơ Sở cấp
2, trước đây gọi là Trung Học Đệ Nhất Cấp, từ lớp
đệ thất đến lớp đệ tứ. Ở Giáo Xứ, các em theo
học các lớp chuẩn bị đón nhận Bí Tích Thêm Sức, sau
đó một vài năm, nhiều nơi còn cho các em tiếp tục lên
lớp Bao Đồng để tuyên tín trọng thể.
Các Tiểu Chủng Viện
của các Giáo Phận hoặc các Đệ Tử Viện của các dòng
tu nam nữ cũng bắt đầu tiếp nhận các em mà gia đình
muốn cho đi tu, các em sẽ vừa học văn hóa vừa tập
sống đời sống chung xa nhà.
Như
vậy, rõ ràng các em ở độ tuổi này đã chuyển hẳn
sang một giai đoạn
phát triển về thể lý và tâm lý hoàn
toàn mới,
với
các đặc nét khác hẳn lứa tuổi Thiếu Nhi trước đó.
Chúng ta cũng sẽ chú
ý tìm hiểu và phân tích tâm lý của các em một cách
thấu đáo, hầu có thể nhận định được vai trò giáo
dục của người lớn bên cạnh các em quan trọng và cần
thiết như thế nào.
- CÁC EM THÍCH THẦN TƯỢNG HÓA NGƯỜI KHÁC:
Đến
giai đoạn này, các em rất muốn tìm những con người nổi
tiếng chung quanh để tôn sùng như những
thần tượng ( idoles ).
Với các em trai, có
thể thần tượng là một cầu thủ bóng đá nếu các em
mê chơi môn túc cầu, bản thân sẽ bắt chước y khuôn
lối đi bóng, đầu tóc, số áo và cả đến những sở
thích nho nhỏ của cầu thủ thần tượng ấy, không những
ở các mặt tốt mà luôn cả các tật xấu.Với các em
gái, thần tượng lại có thể là một cô diễn viên ngôi
sao, một người mẫu thời trang, một nữ ca sĩ đang nổi
tiếng, Top Ten trong nước hay ngoại quốc...
Và
rồi, đã gọi là thần tượng, không sớm thì muộn, các
em sẽ nhanh chóng thay thế bằng một thần tượng khác
cùng loại hoặc chuyển hẳn sang lãnh vực khác, miễn là
hợp với thị hiếu thời thượng của đám đông quần
chúng, của bè bạn cùng trang lứa, và nhất là phải hợp
với các sở thích cũng
luôn tạm bợ, nhất thời của
bản thân các em.
Rõ
ràng, các ấn tượng do các thần tượng ghi dấu nơi các
em rất nhanh mà cũng chóng qua, cái sau chồng lấp mên cái
trước, hời hợt, dễ đảo lộn.
Tuy
nhiên, cái còn đọng lại và đi vào tiềm thức các em
thì sẽ vô cùng tai hại nếu những ấn
tượng đó
đã kịp ăn sâu, trở thành một kiểu ứng xử, thái độ
sống, cung cách hành động, và nhất là trở thành thứ
lý tưởng mẫu
cho đời các em.
Hiện
tượng tôn sùng cá nhân là chuyện đương nhiên khó tránh
khỏi cho các em ở độ tuổi này. Vì thế, người lớn
không nên chọn cách thế ngăn cấm hay chỉ trích lên án
các em một cách tiêu cực, nhưng hãy chủ động đến với
các em, đáp ứng cho các em những mẫu người lớn thật
sự
quân bình, đáng
tin cậy và có ảnh hưởng sâu xa trên các em về nhân
cách. Họ vẫn luôn có đó, chung quanh và gần gũi với
các em mà các em không ngờ.
Nhờ
vậy, dần dần các em sẽ khám phá ra nơi chính con người
đó những đặc nét xứng đáng cho các em khâm
phục, yêu mến và noi gương,
đồng thời vẫn nhận ra họ cũng chỉ là những con người
tương đối, bình thường mà vẫn không hề tầm thường,
không nổi tiếng những lại nhiều danh thơm tiếng tốt,
đủ để cho các em hãnh diện và tự hào được làm “đệ
tử”, làm “đàn em”, làm “học trò ruột”, làm “bạn
vong niên” của những con người như thế trong sinh hoạt
đời thường hằng ngày...
Cũng
cần lưu ý rằng: ở lứa tuổi này,
các em không
thích sống loanh quanh trong khung cảnh gia đình.
Bóng dáng người cha, người mẹ đâm ra quá quen thuộc,
và sẽ là nhàm chán nếu cha mẹ quá khó chịu mà lại
mắc nhiều khiếm khuyết trước com mắt xét đoán còn
ngô nghê của các em. Từ đó, chính người lớn trong gia
đình đừng ngạc nhiên và rơi vào khủng hoảng khi thấy
các em đâm ra lì lợm, khó bảo, thích cãi lời cha mẹ !
Thay
vào đó, các em bắt đầu mở rộng tình cảm mình theo
chiều
kích xã hội
để tìm kiếm những người lớn thu hút hấp dẫn hơn mà
các em chỉ gặp trong một số dịp, một số giờ trong
ngày, hay một số ngày trong tuần.
Ở trường trung học,
các em không còn học các môn với một thầy cô giáo,
nhưng lại được học với nhiều thầy cô giáo khác nhau
của từng môn. Các em sẽ so chiếu rất nhanh và chọn ra
thầy cô nào là “thần tượng” theo tiêu chuẩn riêng
của các em.
Ở
các Đoàn thể sinh hoạt cũng thế, người Huynh Trưởng
của các em được coi như những người
anh người chị,
biết hết mọi chuyện lý thú, thành thạo nhiều kỹ năng
hấp dẫn, làm được mọi việc, ứng xử được trước
mọi tình huống, và nhất là sẵn sàng gợi cho các em
những sáng kiến mới lạ, những trò chơi lôi cuốn.
Với bè bạn ngang
vai, các em bắt đầu nhận thấy cần cộng tác với nhau,
không chỉ trong những trò nghịch ngợm mà cả trong các
việc đứng đắn nghiêm chỉnh như học tập, sinh hoạt...
Do
vậy, khái niệm
năng động tập thể trong
sinh hoạt và làm việc chung lúc này rất cần thiết nơi
các Huynh Trưởng phụ trách các em để có thể biết cách
gợi ý và tổ chức cho các em các sinh hoạt năng động
bổ ích.
Tuy
nhiên, ở ngưỡng cửa của một hai năm trước tuổi dậy
thì, các em lại có những
tham vọng riêng
đôi
khi khá mãnh liệt để tự
khẳng định cá nhân mình,
muốn mình nổi trội hơn các bạn cùng trang lứa. Do vậy
mà bên cạnh các sinh hoạt năng động chung, các em vẫn
muốn tách ra để sống với khả năng và sở thích riêng.
Do
vậy mà ngành Thiếu của phong trào Hướng Đạo đã đáp
ứng cho nhu cầu này của các em một cách tài tình bằng
cả một chương trình thi lấy các
chuyên hiệu
hết sức đa dạng và phong phú ( sơ cấp cứu, sửa xe
đạp, chơi tem, nuôi cá đá, chụp ảnh, hát sinh hoạt...
).
Điều
này lại càng khiến cho người Huynh Trưởng phải tỏ rõ
bản
lĩnh, sự
đa năng và tháo vát
của
mình, hay nhất là biết liên kết và phối
hợp các sở trường cũng như sở đoản
của mình với một nhóm nhỏ các anh chị Huynh Trưởng
khác để cùng nhau giúp các em trong mọi mặt sinh hoạt.
- CÁC EM MUỐN TỰ TÌM HIỂU VỀ CHÍNH MÌNH:
Đặc
nét tâm lý thứ hai này xem ra có vẻ đối lập mâu thuẫn
với đặc nét vừa trình bày, thế nhưng, đây lại là
một thực tế. Mặc dù nhìn chung, các em ở độ tuổi
này vẫn còn hết sức hồn nhiên vô tư, nhưng từ sâu
thẳm tâm hồn, các em đang dần dần hình thành một khái
niệm mơ hồ về chính bản thân.
Các
em rất dễ rơi vào trạng thái: khi thì co
rút, thủ thế, ù lì trong
một thứ vỏ sò kiên cố do chính các em tự dựng lên để
đối phó với tha nhân và ngoại cảnh; khi thì bùng nổ
những
khiêu khích, chống đối rất
ngô nghê ( ví dụ: dứt khoát không chịu ngủ trưa, không
chịu ăn món cá, không chịu bỏ áo trong quần, không gài
nút áo cổ... nếu như bị người lớn bắt buộc ).
Các
em loay hoay bối rối
tự tìm hiểu, tự
bắt gặp những khoảnh khắc vô
nghĩa, hụt hẫng. Tâm
trạng này khiến cho những nhận định và dự tính của
các em bị đảo lộn, như thể dao động từ cực này
sang cực kia, mới vui đó đã thấy buồn buồn ủ dột.
Nhiều lúc các em còn rơi vào mặc
cảm tự ti, mất
niềm tin và đau khổ khi thấy thần tượng của mình bị
sụp đổ trong phút chốc.
3. CÁC EM BƯỚC
VÀO TUỔI DẬY THÌ:
Đặc
biệt đối với các em gái, ở cuối độ tuổi này, các
em bắt đầu bước vào giai
đoạn dậy thì, chuyển
từ một “bé-gái-đã-lớn” thành một “thiếu-nữ-còn-nhỏ”,
với những biến đổi sâu xa và mạnh mẽ về tâm sinh
lý.
Mặc
cảm tự ti do vậy lại càng tác động dữ dội hơn nơi
các em, rất dễ biến thành những cơn
khủng hoảng
khiến các em cau có, khó chịu, lầm lì, thích rút vào một
góc riêng ngay nơi chốn đông người.
Mặt
khác, các em đâm ra uể
oải, lười biếng,
không thích làm những loại công việc đã quen thuộc nhàm
chán, khi bắt buộc phải làm thì ngán ngẩm, đâm ra hồ
đồ hậu đậu, dễ “hư bột hư đường”...
Đối
với các bạn trai đồng trang lứa, các em gái tự nhiên
thấy mình lớn hơn hẳn cả về vóc dáng lẫn những suy
nghĩ và sở thích, chẳng còn say mê những trò chơi nghịch
ngợm con nít của lũ con trai như trước đây. Các em gái
mang máng cảm nhận ra nơi bản thân mình, cái sau này sẽ
được xác định là bản năng
người phụ nữ trong
xã hội và là thiên chức của người
mẹ
trong gia đình.
Ở nhà, các em bắt
đầu quan tâm chăm sóc đến những đứa em nhỏ hơn trong
gia đình, tập tành trông coi cửa hàng nếu cha mẹ buôn
bán, thích học thêu thùa may vá, bắt đầu lo việc cơm
nước giặt giũ nếu như gia cảnh không còn cho phép các
em vui chơi vô tư lự.
Trong
học tập, các em gái chịu khó chuyên cần và đương
nhiên trổi vượt hơn các bạn trai, nhất là ở các môn
ngoại ngữ, văn học, sử ký, địa lý và sinh vật. Nếu
cho các em học các loại nhạc cụ như organ, piano, đàn
tranh ngay từ độ tuổi này, các em gái sẽ rất mau tiếp
thụ và phát triển năng
khiếu nghệ thuật âm nhạc
hơn các em trai.
Do
vậy, ở đây, ngoài những kinh nghiệm chuyên môn tâm lý,
người lớn cần có những kiến thức y học,
đặc
biệt trong khoa sinh lý giới tính để có thể là những
người tham vấn đáng tin
cậy
của các em trong các mặt vệ sinh thân thể, học tập và
năng khiếu.
Hãy
giúp các em vượt qua được mọi khủng hoảng của lứa
tuổi đang
dậy thì để
sau này chính các em sẽ can đảm và sáng suốt vượt qua
nhiều khó khăn còn lớn hơn nữa trong cuộc đời.
Xin
hãy đừng để các em hụt hẫng, thiếu sự hướng dẫn
nghiêm túc, khiến cho các em rơi vào tình trạng tự mình
mầy mò khám phá mà tự định hình những quan niệm và
mặc
cảm
tai hại khôn lường về
tính dục.
- CÁC EM THÍCH ĐÁNH GIÁ NGƯỜI LỚN:
Các
em thường có khuynh hướng nhận
định những
sự việc xẩy tới trong đời sống hằng ngày, đồng
thời cũng thích lượng
giá mọi người chung
quanh một cách khá sắc bén, Đội khi lại rất khôi hài
châm biếm.
Những
suy nghĩ này đa phần là phiến
diện và cực đoan
nhưng lại không hẳn là vô căn cứ
( ví
dụ: Hôm nay thầy hiệu trưởng cau có gắt gỏng hơn mọi
ngày, chắc là thầy mới hụt trúng số... Ba mới đi hớt
tóc về, sao trông ba có vẻ ngố ngố thế nào ấy... Thế
là má lại mắng mình nữa rồi, đúng là má chỉ thương
mấy thằng em trai của mình mà thôi... Tối nay, lúc sinh
hoạt vòng tròn, anh Huynh Trưởng cứ đá lông nheo với
chị Huynh Trưởng hoài, coi bộ họ “chịu” nhau rồi
đó... ).
Cứ
thế, các em lặng
lẽ quan sát, suy
luận rồi lại cũng âm thầm tự rút ra nhận xét đánh
giá mà có khi chẳng bao giờ chịu phát biểu trực tiếp.
Nó cứ hình thành dần nơi các em những quan niệm hoặc
là quá xét nét người khác, hoặc là lại rơi vào mặc
cảm tự ti hay tự tôn.
Hậu
quả là các em rất dễ
tránh né người lớn, lủi
thủi, khép kín hoặc bướng bỉnh, lì lợm, không phục
thiện.
Do
vậy, người lớn phải cố gắng giữ cho bản thân có
được một đời sống tương đối mẫu mực trong
nề nếp tác phong cũng
như liêm khiết trong sáng trong
nhân cách luân lý.
Hãy
là một tấm gương soi càng ít tỳ vết càng tốt, để
các em có thể soi mình, tìm được một sự quý mến,
khẩu phục mà cũng tâm phục, từ đó thiết lập được
một mối
tương giao hai chiều trong
giáo dục và huấn luyện
cho các
em và cho chính bản thân người lớn nữa.
- CÁC EM THÍCH LÀM NHỮNG VIỆC LỚN LAO:
Trong
sinh hoạt tập thể hay cộng đồng, các em thường tỏ ra
uể oải lười nhác, không thích làm những việc
quen thuộc và
bình
thường do
người lớn giao cho.
Nếu
người lớn dùng cách thức ra lệnh để buộc các em phải
làm, thì dù đã quen thạo với công việc đến đâu đi
nữa, các em cũng sẽ cố tình tỏ ra thờ ơ với công
việc,
hoặc
cố tình làm thật vụng về.
Rồi khi người lớn
có ý chê bai hay la rầy, các em lại cảm thấy khoái trá
trong bụng, cho rằng đã thành công khi làm người lớn
phải một phen bị hố, lần sau đừng có mà ép các em
phải làm loại công việc ấy nữa, càng khoẻ chứ sao !
Ngược
lại, trước một công việc thật sự
mới lạ, hứa
hẹn nhiều khó
khăn
và đòi hỏi trách
nhiệm cao,
thì dù chưa biết cách phải làm thế nào, chưa quen thao
tác gì cả, các em cũng sẽ phấn khởi tình nguyện nhận
ngay công việc đó, sau đó, bằng mọi giá các em sẽ học
hỏi cách thức làm thật mau lẹ, lại còn nẩy ra thêm
nhiều sáng kiến. Và như thế, các em sẽ hoàn thành công
việc hết sức tốt đẹp, vượt trên mọi dự đoán của
người lớn.
Riêng
đối với các em nam, dường như các em càng cảm thấy
được khích lệ hăng hái nếu như các em tưởng tượng
ra thêm, một cách hơi cường điệu về công việc vốn
dĩ thật bình thường đơn giản, khoác lên cho nó một
tầm vóc quảng đại
phi thường, đầy
hy sinh
lớn lao, hay hết sức anh
hùng hào hiệp.
Các
em trai hình dung mình là một thứ “anh hùng”, dám can
trường đứng ra đương
đầu giải
quyết những chuyện tầy đình mà cả đến người lớn
cũng còn phải cân nhắc e dè mới dám nhận dám làm !
Cũng đừng quên là các em sẽ tỏ ra hãnh
diện tự hào
ghê lắm, nếu như, khi nhận làm một “công trình” nào
đó mà lại có mặt các bạn gái đồng trang lứa vốn
thường bị các em cho là hạng “nữ nhi” chân yếu tay
mềm, phải trông dựa vào sức vóc và trí khôn của “cánh
đàn ông” !
Đối
với người lớn, trước hiện tượng muốn “chơi nổi”
nói trên, chúng ta nên bình tĩnh, không vội lo ngại, nhưng
biết tạo cơ hội để các em khẳng định được
“thế giá” của
mình cho đúng mức mà vẫn không đánh mất sự hồn nhiên
trong sáng.
Cần
nhớ rằng: niềm
tự hào và
hãnh diện
chính
là một trong những phương cách tự giáo dục và tự huấn
luyện rất hiệu quả, hơn hẳn những lời nói khích lệ
suông, những bài học đạo đức “chay”, miễn là đừng
đẩy các em đi quá xa mà rơi vào thói kiêu căng hợm hĩnh
hết sức tai hại cho nhân cách các em sau này.
6. CÁC EM RẤT THÍCH
SỐNG HƯỚNG NGOẠI:
Ở
cuối độ tuổi này, đối với các em trai 14, 15 tuổi,
không gian và bầu khí trong gia đình dường như quá chật
chội và
ngột
ngạt, quen
thuộc đến nhàm chán, không còn gợi ra được những trò
chơi hấp dẫn cho đám bạn đông đảo của các em.
Mặt
khác,
tương
quan của các em với mọi người chung quanh đã mở ra khá
rộng, không
chỉ dừng lại ở cha mẹ, anh chị trong gia đình. Do vậy,
thời gian sống của các em đa phần là ở
bên ngoài gia đình, chẳng
đặng đừng lắm các em mới có mặt ở nhà để ăn hai
bữa cơm, và để lăn ra ngủ sau một ngày đã thỏa
chí bình sinh, thỏa sức ngang tàng,
vùng vẫy tung hoành ở trường lớp, ở sân nhà thờ, ở
sân banh, ở công viên, và có khi ngay trên lòng lề đường
phố nữa.
Trong
phong trào Hướng Đạo, ngành Kha được mở ra cho các em
ở độ tuổi gọi nôm na là “lỡ cỡ, không giống ai”
này. Các em không
còn hoàn toàn là trẻ em mà cũng chưa hoàn toàn là người
lớn.
Vóc dáng đang phát triển, năng lượng trong cơ thể dường
như lúc nào cũng thừa thãi, thúc giục đầu óc và tay
chân các em phải luôn hành động.
Với các em nam, thanh
quản bắt đầu thay đổi làm cho vỡ tiếng, giọng đang
trong trẻo như “thiên thần” bỗng trở nên ồ ồ trầm
đục như đàn ông. Ở các ban tốp ca, hợp ca nhà trường
hay các ban hát lễ sinh nhà thờ, các em thấy mình đâm ra
“phá bè”, nếu có ai lỡ miệng gọi đùa là giọng
“vịt đực” thì các em rất dễ nổi xung vì tự ái,
lẳng lặng bỏ ra với một tổn thương sâu xa.
Trong học tập, các
em nam cũng gặp trở ngại về phát âm trong giờ sinh ngữ
hay trong các buổi thuyết trình, luận nói. Các em có cảm
giác bị các bạn gái “cười ruồi” chế nhạo ngầm,
cứ thế mà ăn nói câu cú lại càng đâm ra lúng túng
ngọng nghịu.
Mặc
cảm thất bại trong mọi sự luôn
luôn đeo đuổi các em, làm các em đâm ra hay quạu cọ với
mọi người và bực bội với chính mình, đưa tới việc
thích “cúp cua” trốn học, lang thang phá phách ngoài
phố, đua xe bạt mạng, lê la ở các tiệm cà phê, rất
dễ rơi vào tệ nạn nghiện ngập xì ke ma túy và trộm
cắp.
Ngược
lại, về các môn thể dục thể thao và về mặt sinh hoạt
các trò chơi thi đua hay đối kháng, các em thấy mình tự
tin với
sức vóc “trổ giò”, nhanh hơn, khoẻ hơn, “lì đòn”
hơn.
Nhưng
dẫu sao, những cuộc tranh tài như thế này có vẻ không
còn tạo hứng thú nhiều so với các trò
chơi lớn mang tính phiêu lưu mạo hiểm và khai phá, tổ
chức ngoài thiên nhiên rộng lớn,
trải qua nhiều trạm thử thách gian nan, kéo dài nhiều
giờ hoặc nhiều ngày ròng rã, tiến hành vào ban đêm lại
càng hấp dẫn hồi hộp ( trại bay, trèo núi băng rừng,
thám hiểm hang động, đột nhập các ngôi nhà hoang, vượt
sóng ra thăm đảo xa, leo đèo bằng xe đạp...)
Phải
nói đầu óc các em trong giai đoạn này chịu ảnh hưởng
rất nhiều bởi các truyện phiêu lưu và trinh thám hình
sự trong các loại sách báo phim ảnh, có lợi về mặt
kích thích trí tưởng tượng và sư gan dạ nhưng cũng lại
gây ra những hậu quả tai hại như: liều lĩnh dại dột
theo kiểu “anh hùng rơm”, phung phí sức khoẻ vào những
cái vô bổ, nhất là khích động tính
hiếu chiến manh động, dễ đưa tới phá phách, bạo lực.
Riêng
với các em gái, vấn đề có khác đi, cũng hướng ngoại
nhưng là cái hướng
ngoại trong tâm tưởng. Kể
ra thì các em gái ngại ra khỏi nhà, xa khung cảnh quen
thuộc của gia đình, hơn nữa, dẫu sao các em cũng tương
đối đã khá lớn để có những bổn phận và công việc
riêng phải làm ở nhà sau khi đi học về. Thế nhưng, tâm
hồn các em thì lại “bay” đi rất xa.
Các em thích viết
nhật ký, thích chép lại các bài thơ tình học trò và
các bài hát nhẹ nhàng lãng mạn của tuổi mới lớn mà
các em hết sức ưa chuộng. Đặc biệt, mỗi độ hè
sang, vào dịp bãi trường, các em gái rất thích làm một
tập lưu bút để xin các thầy cô mà các em yêu mến ghi
vào vài giòng khen ngợi khuyên nhủ, và sau đó tiếp tục
chuyền tay đến các bạn đồng trang lứa.
Nhìn
chung, ở lứa tuổi giao thời và dậy thì cho cả hai phái,
các em đều muốn
mở ra thêm nhiều mối tương giao với mọi người,
cho dù các liên hệ này cũng sẽ chóng qua đi, phai nhạt
dần với thời gian, hoặc rất mong manh, khó lưu tồn đến
khi các em trưởng thành, chỉ cần một xích mích nhỏ là
đổ vỡ ngay, và sẽ còn là những kỷ niệm nhẹ nhàng
man mác của một thời niên thiếu học trò.
Do
vậy, cha mẹ, các thầy cô giáo và các Huynh Trưởng khi
đối diện với các em phải hết sức năng
động mà kiên nhẫn, quyết đoán mà dịu dàng, cương
nghị mà bao dung, nhạy bén mà tế nhị.
Ngoài
ra, sở trường phải chuyên sâu mà sở đoản thì phải
đa dạng, lãnh vực nào cũng biết tương đối vững, đủ
để theo kịp và nhất là để đón đầu, thu
phục được lòng tín nhiệm của
các em, hầu kịp thời giúp đỡ, dẫn dắt các em vượt
qua những khủng hoảng có tính “nổi loạn”.
Đối
với các em nam, cần biết định hướng một cách khéo
léo, vận dụng và chuyển hóa các “năng lượng thặng
dư” cũng như những đặc nét tâm lý của các em vào
việc “khai
phá” đầy
lý thú mà vẫn đồng thời “giúp
ích” cho
bản thân các em, cho mọi người chung quanh và cho cả cộng
đồng xã hội.
Cần
phải hình thành dần dần nơi các em bản phác họa cho
một mẫu
người đàn ông đầy nam tính trong tương lai,
lịch sử, quả cảm, thông minh, hữu ích cho xã hội và
nhân loại, nhưng cũng sẽ là một người chồng, người
cha cao thượng, đôn hậu, nhân ái, có một chút nữ tính
và nhất là biết
tôn trọng người phụ nữ chứ
không chỉ “ga-lăng” hời hợt bên ngoài.
Riêng
các em nam có ý hướng đi tu thì rất cần được chuẩn
bị tốt về trí thức, óc phán đoán, tính thích nghi, sự
nhạy cảm với các vấn đề của Giáo Hội để sau này
các em sẽ là những tu sĩ, những linh mục có lòng đạo
dức, chí truyền giáo và nhất là quân
bình về nhân cách của một người đàn ông độc thân.
Đối
với các em nữ, tuổi dậy thì sẽ qua đi, để chuẩn bị
chu đáo cho các em bước
vào tuổi thiếu nữ,
người lớn cần hết sức nâng niu cẩn trọng, giúp đỡ
các em sớm
trưởng thành để tự tin, sáng suốt, không
bị rơi vào cạm bẫy của xã hội đang ngày càng tục
hóa, đầy cám dỗ về danh vọng, tiền bạc và sắc dục.
Cái
tích cực hơn nữa là khích lệ các em nữ vừa triển nở
nhân cách và tri thức, hướng đến tha nhân và cuộc đời
nhưng lại vừa ý thức được trách nhiệm của bản thân
trong gia đình là nơi mà tương lai các em sẽ đóng vai trò
hết sức quan trọng của một
phụ nữ Việt Nam, làm vợ, làm dâu, làm mẹ hoặc làm nữ
tu.
Các
cô giáo, các chị Huynh Trưởng sẽ vừa là người
chị, người bạn, lại vừa là một người mẹ của
các em gái, tạo sự đồng cảm trong cùng giới phụ nữ,
chia sẻ một cách tế nhị và chân thành những kinh nghiệm
cụ thể đời thường của chính bản thân mình cho các
em, nhất là về mặt sinh lý và tâm lý.
Các
thầy giáo, các anh Huynh Trưởng phải biết giới hạn về
phái tính của mình để kiềm chế, không ở quá xa một
cách nghiêm khắc lạnh lùng, nhưng cũng không ở quá gần,
dễ rơi vào các tình huống ”cheo leo” hiểm nghèo trước
các em gái. Tốt nhất, hãy để cho các em tin
phục chứ đừng thân tình quá đến mức suồng sã.
Cuối
cùng, phải nói rằng hiện nay, trong một xã hội mở,
đang không ngừng tăng trưởng về kinh tế và khoa học,
người lớn nói chung không những thiếu
quan tâm
đối
với các em
trong tương lai sẽ là thế hệ kế thừa của mình, mà
ngược lại, còn trực tiếp hoặc gián tiếp làm hỏng
các em ngay trong gia đình, ở trường học, tại giáo xứ,
nơi đường phố và cả ngoài xã hội.
Do
vậy, gánh nặng trách nhiệm của những người lớn còn
quan tâm thao thức đến việc giáo
dục và huấn luyện nhân cách
cho các em lại càng hết sức lớn lao và hệ trọng, nhất
là trong giai đoạn cuối của tuổi vị thành niên.
VII.
KẾT LUẬN:
Xin
được kết thúc tập chia se
“Tìm Hiểu Tâm Lý Trẻ Em”
này bằng một lời mời gọi của Đức Khổng Phu Tử,
tuy đã rất cổ xưa nhưng lại không hề lạc hậu: “Kỷ
sở bất dục, vật thi ư nhân”
nghĩa
là “điều
gì chúng ta không muốn người khác làm cho mình thì cũng
đừng làm cho người khác”.
Để tích cực, chủ
động và hướng thượng hơn nữa, phải nói thêm một
cách cụ thể, ứng hợp với vấn đề giáo dục vừa
trao đổi, đó là:
Điều
gì chúng
ta đã
từng muốn
người lớn làm cho mình lúc chúng ta còn là trẻ em, thì
chúng
ta cũng
hãy làm
tất cả những điều ấy mộc cách tận tụy ân cần cho
các em hiện còn đang nằm trong vòng tay giáo dục yêu
thương của chúng ta.
Lm. LÊ QUANG UY,
DCCT,
Bảo huynh: Sư Huynh PHẠM QUANG HỒNG, Lasalle
Bảo huynh: Sư Huynh PHẠM QUANG HỒNG, Lasalle
Đăng nhận xét